Po raz dwudziesty piąty czytam przepisy rozdziału 22. KPK i za każdy razem ze zdumieniem stwierdzam, że nie ma w kodeksie zawartego, jasno sformułowanego, wymogu rzetelności opinii!!! Nie ma też w kodeksie przewidzianych żadnych procedur kontrolnych, ukierunkowanych na sprawdzenie jej rzetelności.
Opinia biegłego sądowego to jeden z najtrudniejszych dowodów, które są do podważenia. Wynika to z prostego faktu, że po opinię biegłego sięga się wtedy, kiedy są potrzebne wiadomości specjalne. Kilka lat temu rozpoczęliśmy batalię sądową dotyczącą robót budowlanych. Pomimo tego, że biegli z zakresu budownictwa są jednymi z najbardziej rzetelnych to i tak postępowanie trwa już 4 lata, a opinii uzupełniających było kilka. O mały włos i koszty biegłego przekroczyłyby kwotę złotych, gdyby strona przeciwna zdecydowała się na biegłego z zakresu chemii budowlanej. Sądownictwo nie jest przystosowane do takich spraw, budowa wstrzymana na lata, strony liczą straty. Nic dobrego. Powinno się to zmienić. Czy na pewno biegły jest potrzebny? Są takie sytuacje, że opinia biegłego sądowego nie jest potrzebna. Czasami dotyczy to spraw, gdzie biegły miałby policzyć wskaźniki ekonomiczne. Owszem najczęściej jest to skomplikowane lub bardzo czasochłonne. Jednak w części spraw jest to kwestia wykonania kilku – kilkunastu działań arytmetycznych. Równie dobrze może to zrobić sąd lub jedna ze stron i przedstawić swoje wyliczenia drugiej stronie. W części spraw, gdzie drugą stroną jest organ zamiast biegłego sąd może nałożyć obowiązek dokonania odpowiednich wyliczeń np. ZUSowi. Wynika to ze specyfiki niektórych postępowań, w których organ nie chce wydać korzystnej decyzji, bo nie ma pełnej dokumentacji. Wtedy sąd może nałożyć obowiązek wykonania wyliczeń z zastosowaniem odpowiednich założeń. Zabezpieczenie dowodu W części spraw ze względu na opinię biegłego najważniejsze jest zabezpieczenie dowodu. Dotyczy to głównie sporów budowlanych oraz motoryzacyjnych. Biegły powinien opracować opinię na podstawie stanu faktycznego właściwego dla chwili, w której powstał spór. Najgorszy w takich sprawach jest dylemat: budować dalej, czy czekać na opinię biegłego, który może pojawić się za kilka miesięcy. Prowadzenie dalszych robót może zniszczyć dowód i uniemożliwić lub znacznie utrudnić wydanie opinii biegłemu. Najlepszym procesowo rozwiązaniem jest pozostawienie dowodu w stanie nienaruszonym do czasu prawomocnego zakończenia sporu sądowego. Jednak dla Ciebie jest to niejednokrotnie niedopuszczalne, bowiem do tego czasu Twoja firma może zbankrutować lub mocno zachwiać się w posadach. W związku z tym niejednokrotnie trzeba zaryzykować i skorzystać z dwóch możliwych sposobów prawidłowego zabezpieczenia dowodu: przez biegłego lub przez komornika. Biegły na podstawie polecenia sądu może zabezpieczyć dowód. Komornik może również sporządzić protokół stanu faktycznego, który jest dokumentem urzędowym. Nie radzę sporządzać dokumentacji tylko na własną rękę, bo może ona być podważona przez drugą stronę lub po prostu niedopuszczona przez sąd. Opinia biegłego sądowego Jeżeli ktoś miał doświadczenie w prowadzeniu spraw z udziałem biegłych sądowych to ma już swoje zdanie na temat pracy części z nich. Teoretycznie strony mają możliwość wyboru biegłego, jednak w praktyce to nie działa. Przede wszystkim dlatego, że strony same nie składają odpowiednich propozycji. Z mojego doświadczenia wynika, że najlepszymi tj. najbardziej rzetelnymi biegłymi są ci, którzy wydają opinię z zakresu budownictwa. Nie są idealni, ale mają sporą wiedzę, potrafią się nią dzielić i opinie wydają się już na pierwszy rzut oka najmniej arbitralnymi. Może to wynika z wynagrodzenia, które otrzymują za sporządzenie opinii. Z drugiej strony najgorszymi biegłymi są lekarze. Opinie pisane są często na 1 kartce A4, a zdarzają się krótsze. Prawie wszystkie sprawiają wrażenie arbitralnych, bez uzasadnień. Koszt opinii Jak to wynika z zasad postępowania dowodowego w sprawach cywilnych to strona, która wnosi o biegłego musi wyłożyć pieniądze. Sąd najczęściej wzywa do wpłaty zaliczki na opinię biegłego. Jest ona różna, od 500 do kilku tysięcy złotych. Warto walczyć już na tym etapie, aby sprawiedliwie podzielić koszty. Jeżeli druga strona również zadaje pytania biegłemu to powinna wyłożyć część zaliczki. Z mojego doświadczenia wynika, że część sądów przystaje na taką propozycję. Opinia biegłego sądowego może kosztować wiele. Dlatego należy zastanowić się, czy szczególnie w drobnych sprawach jest koniecznie korzystanie z tego dowodu. Może okazać się, że koszty związane z biegłym przerosną wartość dochodzonego roszczenia. Jeżeli wygrasz sprawę to nie będzie problemu, bo co do zasady koszty te sąd zasądza od strony przeciwnej. Jednak zdarzają się przypadki, że sąd zwalnia drugą stronę z kosztów sądowych. Wtedy przykładowo może zasądzić na Twoją rzecz kwotę złotych a koszty biegłego wyniosą – złotych, których nikt Tobie nie zwróci. Lista biegłych Opinia biegłego sądowego zostaje zawsze wydana na podstawie postanowienia sądu. Biegłym mogą być różne osoby. Są listy biegłych sądowych. Prowadzą je prezesi sądów okręgowych. Pokażę Tobie przykładową listę Prezesa Sądu Okręgowego w Gliwicach, którą znajdziesz tutaj (jest to lista na dzień 6 czerwca 2018 roku). Jeżeli link nie działa to wystarczy w wyszukiwarce Google wpisać: lista biegłych sądowych Gliwice. Oczywiście każdy sąd okręgowy ma swoją listę. Biegłym sądowym może zostać każda osoba, która posiada odpowiednią wiedzę. Sądy korzystają z biegłych spoza listy, jeżeli nie ma biegłego konkretnej specjalności na liście danego prezesa sądu okręgowego. Często zdarza się również, że sądy wybierają innych specjalistów, jeżeli na opinię biegłego sądowego trzeba czekać wyjątkowo długo. Koszty adwokackie Sprawy, w których występuje opinia biegłego sądowego należą do najbardziej czasochłonnych. Warto wtedy uczciwie podejść do sprawy zarówno przez Ciebie jak i adwokata, którego wybierzesz. Najlepiej przewidzieć różne możliwości już na początku współpracy i ustalić sposób rozliczania się. Ustalenie wynagrodzenia w sposób ryczałtowy może być niekorzystne. Adwokat powinien dbać o każdą sprawę, jednak zaangażowanie może być różne w zależności od tego, jak bardzo jest zmotywowany do pracy. Nie ma problemu jeżeli pojawia się w sprawie pierwsza opinia biegłego, bo ona była przewidziana. Należy również się spodziewać, że mogą nastąpić po niej 1 lub 2 opinie uzupełniające. Jednak w przypadku, kiedy dochodzi do zmiany biegłego pojawia się problem. De facto pierwsza opinia ląduje w koszu. Czyja to wina – oczywiście, że dotychczasowego biegłego. On póki co nie ponosi odpowiedzialności za to 🙁 Klient również nie jest temu winy, a tym bardziej adwokat, jeżeli pierwszy biegły wydał niekorzystną opinię, a dzięki staraniom adwokata opinia ta została uznana za bezwartościową. Warto w takich sprawach ustalać wynagrodzenie zależne od nakładu pracy. Może to być rozliczenie godzinowe, może być mieszane: ryczałt za przygotowanie sprawy plus rozliczenie godzinowe za analizę opinii biegłych. Rozwiązań jest wiele, ale dla dobra współpracy warto to ustalić już na początku. Później może się okazać, że adwokat jest niezadowolony. Przy takim nakładzie pracy wynagrodzenie jest nieadekwatne lub próbuje zmienić umowę i zażądać dodatkowego wynagrodzenia. W tym drugim przypadku niezadowolony zwykle jest klient, który zostaje zaskoczony. Opinia biegłego sądowego to temat bardzo szeroki, na pewno będą kolejne posty związane z tym tematem. ******* Niedawno napisałem post Adwokat do napisania apelacji, w którym zastanawiam się, czy warto zmieniać adwokata po przegranej sprawie przed sądem I instancji. Trochę wcześniej zacząłem cykl Pozew w postępowaniu uproszczonym. Należy pamiętać, że od 30 maja 2018 roku obowiązują nowe formularze. W razie pytań można kontaktować się ze mną. Adw. Tomasz Kazubski lokalizacja: adwokat Rybnik, adwokat Wodzisław Śląski W czym mogę Ci pomóc? Wynagrodzenie za sporządzenie opinii uzupełniającej. Również swobodnej ocenie sędziowskiej pozostawiono przesądzenie, czy opinia uzupełniająca sporządzona w sprawie ma walor „nowości”, a zatem należy się za nią dodatkowe wynagrodzenie, czy też stanowi jedynie ustosunkowanie się biegłego do zgłoszonych zarzutów. PRAWO I POSTĘPOWANIA CYWILNE2019-09-06Wykazanie przez stronę swoich racji w postępowaniu sądowym w wielu wypadkach wymaga odwołania się do opinii specjalisty, czyli biegłego sądowego. Opinia często ma decydujący wpływ na wynik postępowania. Warto zatem znać swoje prawa z tym czym może pomóc opinia?Opinia biegłego wyjaśni kwestie związane z rozstrzygnięciem sprawy, które wymagają wiadomości specjalnych. Wiadomości specjalne w tym rozumieniu to wiedza ekspercka, wykraczająca poza wiedzę przeciętnie wykształconej osoby, wynikająca z określonych dziedzin (innych niż prawo), wsparta doświadczeniem zawodowym biegłego i zgodna z zasadami logiki. Informacje fachowe, udzielone przez biegłego powinny stanowić dla sądu narzędzie pozwalające na właściwą ocenę faktów i dowodów konieczną dla prawidłowego rozstrzygnięcia nie można zrobićBiegły nie może wyjść poza zakres zlecenia udzielonego mu przez sąd, jak i poza swoje ustawowe kompetencje. Do kompetencji biegłego nie należy zatem ustalanie stanu faktycznego i prawnego sprawy. Jest to zastrzeżone do wyłącznej kompetencji sądu. Biegły nie może także samodzielnie uzupełniać materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Jeżeli przekazany mu materiał nie daje możliwości udzielenia rzetelnej odpowiedzi na pytanie – biegły powinien zwrócić akta sądowi z informacją, że nie jest on wystarczający. W praktyce zdarza się często, że biegli przekraczają swoje wymogiOpinię powinna cechować przystępność i zrozumiałość, także dla osób nieposiadających wiadomości specjalnych. Opinia musi przy tym być jasna, logiczna i zawierać pełną odpowiedź na zadane biegłemu pytanie. Nie może jednak się do tej odpowiedzi (wniosków) ograniczać. Jej uzasadnienie winno odzwierciedlać tok rozumowania biegłego i przebieg jego procesu poznawczego. Uzasadnienie powinno poddawać się kontroli sądowej, a więc zawierać wskazania umożliwiające weryfikację podanych w niej danych i wiadomości specjalistycznych (np. przez załączone dokumenty). Z treści opinii powinny wynikać np. sposób i metody badań, które wykonał biegły, jak i ich podstawy. W praktyce opinie biegłych często nie spełniają wskazanych weryfikacjiSporządzoną przez biegłego opinię w pierwszej kolejności zweryfikuje sąd. Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii. Takie działania zostaną podjęte w sytuacji, w której opinia nie będzie zawierała odpowiedzi na zadane pytanie lub jego część, uzasadnienia lub jej zawartość merytoryczna nie będzie właściwa (opinia niejasna, niepoddająca się weryfikacji). Sąd winien mieć na uwadze, że takie braki opinii uniemożliwią ocenę jej mocy dowodowej skutkując wydaniem orzeczenia z naruszeniem granic swobodnej oceny dowodów (wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1994 r., sygn. akt II URN 43/94, Legalis).Uprawnienia stronyKodeks postępowania cywilnego gwarantuje stronom wpływ zarówno na wybór osoby biegłego, sformułowanie tezy dowodowej, jak i finalną ocenę tego dowodu, tj. sporządzonej biegłegoWarto wskazać, że strony, jeszcze przed wyznaczeniem rozprawy mogą porozumieć się co do osoby biegłego i taką osobę sądowi wskazać. W toku czynności przygotowawczych przed wyznaczeniem rozprawy sąd może ją wezwać na rozprawę w trybie przepisu art. 208 § 1 pkt 4 wyboru osoby biegłego może nastąpić także w toku postępowania. Sąd zobowiązany jest bowiem wysłuchać wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru przed wydaniem postanowienia w tym przedmiocie (art. 278 § 1 Jest to moment w którym strona powinna dokonać analizy kompetencji, specjalizacji i doświadczenia biegłego w kontekście przedmiotu sporu. Wątpliwości i wnioski w tym zakresie powinny być zgłoszone jak najwcześniej, by nie generować niepotrzebnych czynności i kosztów. Po wyznaczeniu biegłego także można co prawda żądać jego wyłączenia. Podstawą takiego żądania mogą być jednak tylko przyczyny, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Nie budzi także większych wątpliwości, że dodatkowo podstawą wyłączenia biegłego będą tu dodatkowo takie okoliczności, które powodują wyłączenie sędziego z mocy ustawy (a nie tylko na wniosek). Zasadniczo jednak chodzi o okoliczności o charakterze zewnętrznym, które obiektywnie lub subiektywnie mogłyby wywrzeć wpływ na bezstronność biegłego – na przykład jego współpraca z którąś ze stron. Należy zwrócić uwagę, że na tym etapie podstawą żądania strony nie mogłyby być już wątpliwości co do zakresu jego tezy dowodowejKażda ze stron postępowania może złożyć wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego i sformułować tezę, na którą dowód ten powinien być dopuszczony. Czynności tej warto poświęcić trochę uwagi. Precyzyjnie sformułowana teza pozwoli nie tylko zwiększyć szansę na dowiedzenie swoich racji, ale także ułatwi późniejszą weryfikację opinii. Nie bez znaczenia pozostaje także, utrwalony już w literaturze pogląd, że sąd może pominąć dowód, co do którego strona nie przedstawiła tezy dowodowej lub uczyniła to w sposób nadmiernie ogólnikowy. Na postanowienie sądu, zarówno dopuszczające dowód, jak i oddalające wniosek dowodowy, zażalenie nie przysługuje. Jednak sąd nie jest nim związany i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić. Strona niezadowolona z treści postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego może zatem przedstawić sądowi swoje stanowisko (nawet po wydaniu postanowienia) i zawnioskować o dokonanie takiej korekty. Ostatecznie strona może także w postępowaniu odwoławczym podnosić zarzuty dotyczące treści postanowienia w tym przedmiocie. Winna jednak pamiętać o wcześniejszym formalnym zgłoszeniu swoich zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 sprzecznościStrona nieusatysfakcjonowana stanowiskiem przedstawionym przez biegłego powinna sformułować i przedstawić swoje zastrzeżenia. Owe zastrzeżenia muszą być jednak uzasadnione. Nie będzie wystarczające samo zaakcentowanie niezadowolenia strony z wyników pracy biegłego. Oczywiste jest bowiem, że te wyniki nie w każdym przypadku muszą być pozytywne, nawet dla strony, na wniosek której taki dowód został dopuszczony. Skuteczna polemika z opinią biegłego winna być obejmować wykazanie jej elementów niejasnych, nielogicznych lub wewnętrznie sprzecznych, błędów merytorycznych, braku odpowiedzi na pytanie sądu bądź uzasadnienia lub odwrotnie – przekroczenie zakresu kompetencji biegłego. Strona może zakwestionować zarówno metodologię badań przyjętą przez biegłego, poprawność jego rozumowania, jak i same wnioski, które sformułował. Warto także skorzystać z kryteriów oceny, które zobowiązany jest stosować sąd w odniesieniu do wszystkich dowodów, zgodnie z art. 233 Recenzji może zatem podlegać zupełność opinii i jej kompletność, rzetelność, stopień stanowczości oraz uwzględnienie aktualnego stanu wiedzy i nauki w danej prywatnaOdniesienie się do opinii biegłego sądowego częstokroć może być związane z koniecznością samodzielnego zwrócenia się przez stronę do innego specjalisty w tym zakresie. Uzyskana tą drogą opinia nie będzie z procesowego punktu widzenia tożsama z opinią biegłego sądowego i nie może jej zastąpić. Może jednak być potraktowana jako stanowisko strony lub dokument prywatny, zaliczony w poczet materiału dowodowego. Nie jest jednak wykluczone, że będzie rzutować na ostateczną ocenę opinii sporządzonej przez biegłego sądowego i przyczyni się do wyboru dalszego trybu innym postępowaniuPo wejściu w życie zmian do możliwe będzie także dopuszczenie przez sąd dowodu z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postępowaniu. Z możliwości takiej będzie można skorzystać, gdy przedmiot opinii zostanie wcześniej opracowany przez biegłych w trybie przewidzianym ustawą, w tym także w innym postępowaniu cywilnym lub zgłoszenia zastrzeżeńCiężar gatunkowy zgłoszonych zastrzeżeń oraz ich liczba winny determinować dalsze czynności procesowe strony. Ma ona wybór między wnioskiem o złożenie przez biegłego wyjaśnień lub sporządzenie dodatkowej opinii. Dodatkową opinię mogą sporządzić także inni biegli. W sprawach o bardziej skomplikowanym charakterze zasadne może być także sporządzenie opinii przez instytut naukowy lub naukowo – badawczy. Będzie to uzasadnione w sytuacji, w której zajdzie konieczność wykonania skomplikowanych ekspertyz czy opracowania zaawansowanych wyników badań naukowych, a nawet przeprowadzenia szerszych konsultacji w gronie specjalistów z różnych autorkiStruktura przepisów dotyczących dowodu z opinii biegłego stwarza przedsiębiorcy, będącemu stroną postępowania szereg możliwości procesowych. Ich wykorzystanie zależy nie tylko od materii, będącej przedmiotem sporu, ale także – w dużej mierze – od inwencji samej strony. Ponieważ opinie biegłych często mają decydujący wpływ na treść wyroku, warto korzystać ze wszystkich uprawnień w celu uzyskania satysfakcjonującej ukazał się w dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 06-09-2019 r. Postanowieniem z dnia 30 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w punkcie 2. sentencji przyznał biegłemu sądowemu W. K. (1) wynagrodzenie w kwocie 2.924,95 zł za sporządzenie pisemnej opinii w sprawie, a w pkt. 3. przyznał biegłemu sądowemu T. P. (1) wynagrodzenie oraz zwrot wydatków w łącznej kwocie 10.067,55 zł.
Biegli Biegli sądowi Jak zostać biegłym Opinie lekarskie opinie medyczne opinie psychiatryczne opinie profesorskie Opinie antropologiczne Rachunek retrospektywny W opinii biegłego In English Regulamin Kontakt
Wynagrodzenie biegłych sądowych. Kwota bazowa do obliczania stawki wynagrodzenia biegłego wynosi obecnie 1.789,42 zł. Mając na uwadze wysokość kwoty bazowej, obecnie obowiązujące stawki godzinowe dla biegłego wynoszą: - stawka podstawowa od 22,90 zł do 32,39 zł (w zależności od stopnia złożoności problemu będącego Biegłym sądowym jest osoba, która posiada doświadczenie zawodowe i odpowiednią wiedzę w danym zakresie. Jest ekspertem w zakresie swojej działalności powoływanym w postępowaniu sądowym w celu przedstawiania fachowych opinii o okolicznościach mających znaczenie dla sprawy, a których wyjaśnienie wymaga specjalistycznej wiedzy. 1. Kto może zostać biegłym sądowym? 2. Biegły musi być ekspertem i kulturalnym człowiekiem 3. Zachowanie biegłego podlega ocenie sądu 4. Biegły piastuje ważną funkcję i musi o tym pamiętać 5. Ustanowienie biegłego 6. Rodzaje biegłych sądowych 7. Obowiązki biegłego 8. Jak wygląda praca biegłego sądowego? 9. Zasięganie opinii biegłego lub instytucji 10. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego 11. Obowiązek pełnienia czynności biegłego 12. Biegły a ocena jakości materiału dowodowego 13. Wyrok Sądu Apelacyjnego 14. Oddalenie wniosku dowodowego 15. Wyrok Sądu Najwyższego 16. Dowód był nieprzydatny, a wręcz niedopuszczalny 17. Wynagrodzenie biegłego 18. Wynagrodzenie czy koszty? 19. Czy opinia biegłego jest wiążąca dla sądu? 20. Opinia niepełna lub niejasna, sprzeczne opinie 21. Czy można podważyć opinię biegłego? 22. Zarzuty do opinii 23. Co jeśli nie uda się zakwestionować opinii? 24. Opinia fałszywa, nierzetelna lub wydana z nieusprawiedliwionym opóźnieniem 25. Procedura 26. Wyłączenie biegłego 27. Opinia biegłego 28. Zwolnienie z funkcji biegłego 29. Lista biegłych sądowych Kto może zostać biegłym sądowym?Zgodnie z § 12 rozporządzenia, biegłym może być ustanowiona osoba, która:korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;ukończyła 25 lat życia;posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona;daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego;wyrazi zgodę na ustanowienie jej wiadomości specjalnych powinno być wykazane dokumentami lub innymi dowodami. Ocena, czy posiadanie wiadomości specjalnych zostało dostatecznie wykazane, należy natomiast do prezesa sądu stanowi osoba, która chce zostać biegłym tłumaczem języka migowego. Może nią bowiem zostać tylko osoba, która ukończyła 21 lat życia oraz posiada „Certyfikat drugi – „T2” – tłumacz przysięgły w zakresie języka migowego” lub tytuł eksperta tego języka wydany przez Polski Związek Głuchych (§ 13 rozporządzenia).Biegły musi być ekspertem i kulturalnym człowiekiemOpinie biegłych często są kluczowym dowodem w postępowaniach sądowych. Jeśli są one bowiem sporządzone fachowo i rzetelnie, sędziowie opierają na nich uzasadnienia orzeczeń. Nawet jednak idealne merytorycznie ekspertyzy nie mogą być traktowane w pełni poważnie, gdy biegły wyraża w nich swoje prywatne poglądy czy nieprzychylnie odnosi się do stron sceptycznym podejściem sądu, możemy się spotkać np. gdy w treści opinii biegły narzeka, że ma daleko na oględziny. Strony się spóźniały, musiał on zatem wynająć pokój w hotelu i w pośpiechu myć zęby. Dalsze wywody, nawet gdyby miały sens i były fachowe, stracą z całą pewnością na wartości przy takim wstępie. Te niedotyczące sprawy sformułowania eksperta na pewno miałyby bowiem wpływ na ogólną ocenę opinii i sceptycyzm sądu w przyznaniu jej przymiotu biegłego podlega ocenie sąduKonsekwencji prywatnych wtrąceń biegłego może być jednak więcej. I to nie dla strony postępowania, ale dla samego eksperta. Tak uznał ostatnio Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który wyrokiem z dnia 5 czerwca 2018 roku oddalił skargę na decyzję ministra sprawiedliwości w przedmiocie zwolnienia biegłego z funkcji z powodu utraty rękojmi należytego wykonywania obowiązków zawodowych (VI SA/Wa 393/18).Postępowanie wobec eksperta wszczęte zostało przez Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku. Poddał on analizie jego dwie opinie sporządzone na zlecenie sądu w Toruniu oraz Mrągowie. Poza treścią merytoryczną zawierały one wiele nieprzystających do powagi sądu, niekulturalnych i ironicznych sformułowań kierowanych pod adresem stron. Nie były to pierwsze przewinienia tego biegłego. Wcześniej wysyłał on do stażysty sądowego oraz sędziego referenta w innej sprawie pisma krytykujące ocenę przygotowanej przez niego związku z tym Prezes kilkukrotnie zwrócił biegłemu uwagę. Następnie wezwał go do zmiany sposobu wyrażania swojego zdania na temat przedmiotu postępowania, stron oraz działania organów władzy sądowniczej. Ekspert pozostał jednak przy swoim stylu formułowania wypowiedzi. Taka postawa eksperta nie dała wyboru Prezesowi Sądu Okręgowego w Gdańsku. Wydał on zatem decyzję o zwolnieniu biegłego z pełnienia funkcji. Rozstrzygnięcie to zostało utrzymane w mocy przez ministra sprawiedliwości, a następnie przez Wojewódzki Sąd ustnie motywy rozstrzygnięcia, sędzia sprawozdawca wskazał, że biegły wykroczył poza merytoryczne stwierdzenia. Niedopuszczalne jest – zdaniem sądu – formułowanie w opiniach personalnej oceny czy krytyki uczestników procesu. Za okoliczność obciążającą uznano ponadto fakt, że biegły nie reagował na kierowane pod jego adresem piastuje ważną funkcję i musi o tym pamiętaćWyrok nie jest jeszcze prawomocny. Może zostać uchylony przez Naczelny Sąd Administracyjny. Będzie tak, jeśli ten stwierdzi uchybienia w toku postępowania w I instancji. Jednak już pierwsze rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie powinny stanowić przestrogę dla biegłych. Muszą oni pamiętać, że piastują doniosłą i istotną funkcję. Ich opinie mają bowiem często decydujący wpływ na wynik sprawy, a co za tym idzie, na prawa i obowiązki obywateli. Dlatego też powinni zachowywać się z należytą powagą. Muszą formułować wyłącznie merytoryczne oceny przedstawionego im stanu faktycznego. W przeciwnym razie mogą bowiem utracić swoje biegłegoZgodnie z § 1 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (dalej jako „rozporządzenie”), biegłych sądowych ustanawia przy sądzie okręgowym prezes tego sądu na okres 5 lat. Okres ustanowienia upływa z końcem roku kalendarzowego. Biegli ustanawiani są dla poszczególnych gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności. Jeśli osoba, która ma zostać ustanowiona biegłym, jest zatrudniona, wymaga się zasięgnięcia opinii zakładu pracy zatrudniającego tę osobę. Natomiast do ustanowienia biegłym osoby wykonującej wolny zawód wymagane jest zasięgnięcie opinii organizacji zawodowej, do której osoba ta należy (§ 3 rozporządzenia).W razie potrzeby ustanowienia biegłego prezes może w szczególności zwrócić się do właściwych stowarzyszeń lub organizacji zawodowych, przedsiębiorstw państwowych, instytucji, szkół wyższych oraz urzędów państwowych o wskazanie osób posiadających teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności (§ 14 rozporządzenia).Rodzaje biegłych sądowychKodeks postępowania karnego i kodeks postępowania cywilnego wyróżniają trzy rodzaje biegłych sądowych. Należą do nich: biegli sądowi, czyli osoby wpisane na listę sądu okręgowego, biegli ad hoc, czyli biegli powoływani do konkretnej sprawy orazinstytucje biegłegoDo najważniejszych obowiązków biegłego sądowego należy przede wszystkim wydanie opinii na temat związany ze sprawą. Jest to możliwe dzięki przeprowadzeniu odpowiednich badań i wyciągnięciu z nich odpowiednich wniosków. Umożliwia to udzielenie odpowiedzi na stawiane przez sąd pytania. Opinie biegłych są zatem dowodem o szczególnym znaczeniu dla wyniku postępowania. Mimo że przepisy prawa nie precyzują, że przy wyrokowaniu sąd powinien kierować się zawartymi w opinii wnioskami, to jednak ocena przydatności dowodu należy do sądu. Zgodnie z § 5 rozporządzenia biegły nie może odmówić wykonania należących do jego obowiązków czynności w okręgu sądu okręgowego, przy którym został ustanowiony, zleconych przez sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych, z wyjątkiem wypadków określonych w przepisach regulujących postępowanie przed tymi przysługuje za wykonanie czynności wynagrodzenie w wysokości określonej odrębnymi przepisami (§ 11 rozporządzenia).Co istotne, biegły jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić prezesa o każdej zmianie swego adresu i zamierzonej przerwie w wykonywaniu czynności przez okres dłuższy niż 3 miesiące. Nadzór nad biegłymi sprawuje natomiast prezes sądu wygląda praca biegłego sądowego?Biegły w postępowaniu karnym pełni funkcję pomocnika organu procesowego. Udziela specjalistycznych informacji dowodowych. Pomaga w rozstrzygnięciu sprawy. Jak wygląda takie opiniowanie? Czy istnieją w tym zakresie jakieś ograniczenia?Zasięganie opinii biegłego lub instytucjiZgodnie z art. 193 § 1 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”), jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego sądowego albo biegłych. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej (art. 193 § 2 kpk). Przepisy te normują dopuszczalność, a wręcz wymóg skorzystania w procesie karnym z opinii specjalistów, gdy dla stwierdzenia danej okoliczności niezbędne jest posiadanie wiedzy specjalnej. Wiedza ta obejmuje takie wiadomości faktyczne czy praktyczne, które wykraczają poza przeciętne umiejętności. Jako okoliczności, które wymagają stwierdzenia przy wykorzystaniu opinii biegłego, są przyjmowane np. poczytalność podejrzanego czy rodzaj i stopień uszkodzeń przypadku powołania biegłych z zakresu różnych specjalności o tym, czy mają oni przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy powołujący biegłych. Stanowi o tym art. 193 § 3 dowodu z opinii biegłegoO dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się postanowienie. Należy w nim wskazać:imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy;przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych;termin dostarczenia opinii (art. 194 kpk).Zakres ekspertyzy polega na wskazaniu, jakiego rodzaju kwestie mają zostać wyjaśnione. Tym samym przedmiot ekspertyzy nie może być ograniczony do wskazania samej tezy dowodowej. Powinien natomiast zakreślać taki obszar opiniowania, który jest niezbędny z punktu widzenia danej sprawy i stawianego wymogu posiadanych wiadomości specjalnych. Na zakres przygotowywanej opinii ma wpływ wskazany biegłemu materiał dowodowy. Ma on stanowić podstawę opiniowania. W postanowieniu o powołaniu biegłego powinno się także określić pytania szczegółowe. Co do zasady, wybór metody przeprowadzenia ekspertyzy pozostaje w wyłącznej kompetencji biegłego. Rezygnacja z wyboru danej metody badawczej jest natomiast dopuszczalna jedynie wtedy, gdy w świetle okoliczności sprawy nasuwają się rozsądne wątpliwości co do tego, czy rezygnacja z przeprowadzenia określonych badań nie wpłynęła negatywnie na oceny i wnioski przedstawione przez biegłych (postanowienie Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2006 r., sygn. III KK 445/05).Obowiązek pełnienia czynności biegłegoDo pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie (art. 195 kpk). Użycie przez ustawodawcę sformułowania „nie tylko biegły sądowy, ale i każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę” wskazuje wprost, że ustawodawca przewidział pełnienie funkcji biegłego przez dwie kategorie podmiotów: biegłych sądowych oraz biegłych ad sądowym jest osoba wpisana na listę biegłych. Kwestię tę szczegółowo reguluje rozporządzenie ministra sprawiedliwości w sprawie biegłych sądowych. Reguluje ono warunki wpisania na listę biegłych sądowych oraz procedurę powoływania i odwoływania biegłych. Natomiast biegłym ad hoc może być każda osoba, o której wiadomo, że ma wiedzę w danej do zasady, biegły sądowy nie może odmówić wykonania należących do jego obowiązków czynności. Przyjmuje się zatem, że pełnienie funkcji biegłego jest obowiązkiem prawnym. Uchylenie się od niego (aby było skuteczne i niepowodujące sankcji) nie może mieć wobec tego charakteru a ocena jakości materiału dowodowegoSąd Okręgowy uznał oskarżonego za winnego tego, że działając w zamiarze bezpośrednim pozbawienia życia, zadał uderzenia pięścią w okolicę głowy, powodując obrażenia w obrębie głowy w postaci podbiegnięć krwawych w powłokach twarzy w okolicy czołowej prawej: nosa, oczodołu i policzka po stronie prawej oraz w okolicy podoczodołowej lewej, niewielkie otarcia naskórka na obu małżowinach usznych oraz w czerwieni wargowej dolnej wargi ust z raną tłuczoną błony śluzowej dolnej wargi po stronie prawej, które spowodowały rozstrój zdrowia i naruszenie czynności narządów ciała pokrzywdzonej na czas poniżej 7 wywierając ucisk ręką na przednią powierzchnię szyi pokrzywdzonej spowodował u niej obrażenia ciała w postaci otarć naskórka w powłokach przedniej powierzchni szyi, z wylewami krwawymi w mięśniach szyi, błonie śluzowej wejścia do krtani oraz w błonie śluzowej krtani, ze złamaniem obu rogów górnych chrząstki tarczowej krtani, doprowadzając do uduszenia gwałtownego wskutek zadławienia, czym spowodował zgon. Została mu wymierzona kara 13 lat pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres rzeczywistego pozbawienia wolności obu apelacjach obrońcy zarzucili obrazę art. 170 § 1 pkt 5 kpk przez oddalenie wniosku o uzupełniające przesłuchanie biegłych psychiatrów i psychologa. Kwestionowali również ustalenia, że oskarżony działał z zamiarem bezpośrednim obrońcy wnieśli o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania albo zmianę zaskarżonego orzeczenia przez przyjęcie, iż oskarżony dopuścił się przypisanego czynu z zamiarem ewentualnym. Obrona wnosiła też alternatywnie o przyjęcie nieumyślnego spowodowania śmierci Sądu ApelacyjnegoSąd Apelacyjny dopuścił dowód z uzupełniającej ustnej opinii biegłych psychiatrów i po wysłuchaniu biegłych wniósł o wydanie przez biegłego psychologa uzupełniającej pisemnej opinii "na okoliczność analizy procesu decyzyjnego oskarżonego w czasie popełnienia czynu, oceny analizy przebiegu procesu myślowego w czasie składania wyjaśnień celem odpowiedzi na pytanie, czy oskarżony w swych wyjaśnieniach wybiela się tzn. umniejsza swoją odpowiedzialność, czy też jego wyjaśnienia mają charakter wyjaśnień prawdziwych".Kolejno wniesiono o przeprowadzenie tego dowodu "celem zbadania osobistych przeżyć oskarżonego w chwili popełnienia czynu".Oddalenie wniosku dowodowegoSąd odwoławczy postanowił "na podstawie art. 201 kpk oddalić wniosek dowodowy obrońcy oskarżonego, albowiem nie kwestionuje on opinii biegłego psychologa jako niepełnej bądź niejasnej, zawnioskowany zaś dowód nie jest przydatny do stwierdzenia okoliczności określonej w tezie dowodowej, albowiem ocena wiarygodności dowodu, w tym wyjaśnień oskarżonego należy do sądu orzekającego a nie biegłego psychologa. Z opinii biegłego psychologa wynika zaś, że poziom intelektualny oskarżonego mieścił się w przedziale normy, rozumienie norm społecznych przez niego było zachowane i był w stanie postępować zgodnie z nimi. Zatem z treści opinii nie wynika, by zachodziła konieczność jej uzupełnienia bądź przeprowadzenia dodatkowych badań."Następnie wyrokiem Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy wyrok Sądu jednobrzmiących kasacjach obrońcy oskarżonego zarzucili "rażące naruszenie przez Sąd odwoławczy przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, poprzez niedopuszczenie dowodu z uzupełniającej pisemnej opinii psychologicznej odnośnie oskarżonego. W sytuacji niepełnej opinii psychologicznej uzyskanej w toku postępowania przygotowawczego, a zwłaszcza braku rozważań i wniosków odnośnie zdolności badanego do postrzegania, zapamiętywania i odtwarzania spostrzeżeń oraz skłonności ewentualnie braku skłonności do konfabulacji przy uwzględnieniu okoliczności, tj. stanu upojenia alkoholowego, a także sytuacji stresowej, która mogła świadczyć o silnym wzburzeniu oskarżonego w trakcie zdarzenia, przy uwzględnieniu oświadczenia biegłej psycholog na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym, że możliwe jest wydanie takiej uzupełniającej opinii po zapoznaniu się przez biegłą z treścią wyjaśnień oskarżonego, złożonych w toku postępowania sądowego."Obrońcy wnieśli o uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego w pisemnej odpowiedzi na kasacje wniósł o ich oddalenie jako oczywiście Sądu NajwyższegoNa wstępie podkreślić należy, że w apelacjach nie kwestionowano stanowiska Sądu Okręgowego o braku podstaw do przyjęcia, że oskarżony działał pod wpływem silnego wzburzenia, a więc do rozważenia jego zachowania na gruncie art. 148 § 4 kk. Kwestia takiego stanu nie pojawiła się we wnioskach dowodowych obrońców na rozprawie apelacyjnej. Dlatego sąd odwoławczy, rozpoznając złożone wnioski, nie musiał rozważać, czy przedmiotem wypowiedzi psychologa powinna być i ta również zwrócić uwagę, że wprawdzie biegła psycholog uwarunkowała wypowiedzenie się co do wiarygodności wyjaśnień oskarżonego swoją obecnością przy ich składaniu, to następnie zastrzegła, że "nie jest to moje zdanie."Wreszcie zaakcentowania wymaga, że niezależnie od tego, iż tezy wniosków dowodowych obrońców z rozprawy apelacyjnej odbiegają od okoliczności wskazywanych w zarzucie, na jakie miałby wypowiedzieć się psycholog, to wspólną cechą oczekiwanej przez obrońców wypowiedzi biegłej miałoby być faktyczne zastąpienie Sądu w jego roli procesowej. Sąd Apelacyjny jasno wypowiedział to w swoim postanowieniu, przytoczonym był nieprzydatny, a wręcz niedopuszczalnyNależałoby tylko dodać, że dowód na podane przez obrońców okoliczności był nie tyle nieprzydatny (art. 170 § 1 pkt 3 kpk), ile wprost niedopuszczalny (170 § 1 pkt 1 kpk) lub niemożliwy do przeprowadzenia (art. 170 § 1 pkt 4 kpk). Wszak obrońcom chodziło o odtworzenie procesu decyzyjnego oskarżonego w czasie czynu, analizy procesu myślowego w czasie składania wyjaśnień, zbadanie osobistych przeżyć oskarżonego w chwili czynu, czyli o zadanie niemożliwe do wykonania przez biegłego psychologa. Zaś odpowiedź na pytanie, czy oskarżony "wybiela się, tzn. umniejsza swą odpowiedzialność", należy do sądu. Wobec oczywistej niemożności dopuszczenia dowodu z opinii psychologa na te okoliczności, w zarzucie kasacji inaczej ujęto okoliczności, na które miałaby wypowiedzieć się biegła, ale i tak chodziło o to, aby to biegła oceniła wiarygodność i przydatność wyjaśnień oskarżonego do czynienia ustaleń zauważenia wymaga, że w kasacjach nie kwestionowano już ustalenia, iż oskarżony co najmniej przez 6 minut, ze znaczną siłą uciskał szyję pokrzywdzonej, realizując w ten sposób zamiar bezpośredni przytoczonych względów uznano kasacje za oczywiście bezzasadne, oddalając je na Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2019 r., sygnatura III KK 540/18Wynagrodzenie biegłegoSkorzystanie z pomocy biegłego w toku postępowania karnego bardzo często wiąże się nie tylko z koniecznością oczekiwania na ekspertyzę, ale również z dużymi kosztami. W zależności od użytych przez biegłego metod badawczych czy czasu przeznaczonego na sporządzenie opinii mogą to być zarówno grosze, jak i bajońskie czy koszty?Art. 618f § 1 kpk wymienia 2 rodzaje należności przysługujących biegłemu – wynagrodzenie oraz zwrot wydatków niezbędnych dla wydania opinii. Ta pierwsza będzie związana z samą osobą biegłego i z rodzajem wykonywanej przez niego pracy. Stanowi to pewnego rodzaju ekwiwalent za poświęcenie własnego czasu, pracy i zdolności. Zgodnie bowiem z tymi wytycznymi sąd będzie ustalał wysokość wynagrodzenia – § 3. Zwrot kosztów przysługuje biegłemu, jeżeli przy sporządzaniu ekspertyzy lub podczas wykonywania badań wyłożył on z własnej kieszeni potrzebne środki. W takiej sytuacji sąd nie szacuje poniesionych kosztów. Jedynie sprawdza, czy są należycie udokumentowane. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym w § 8 wskazuje, że wydatki biegły dokumentuje za pomocą faktur lub rachunków albo kopii tych dokumentów, a w razie ich braku – za pomocą opinia biegłego jest wiążąca dla sądu?Jak już wspomniano, sąd musi zwrócić się do biegłego, jeśli dojdzie do przekonania, że okoliczność mająca istotne znaczenie dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy można wyjaśnić tylko w wyniku wykorzystania specjalistycznej wiedzy ekspertów. W takim przypadku dowód z opinii biegłego z uwagi na składnik wiadomości specjalnych jest dowodem tego rodzaju, że nie może być zastąpiony inną czynnością dowodową ani wnioskowaniem na podstawie innych ustalonych faktów (wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2010 r., sygn. II PK 192/09).Tym samym opinia wydana przez biegłych może stanowić kluczowy dowód w sprawie. Jednak sama opinia podlega takiej samej ocenie sądu jak każdy inny dowód przeprowadzony w sprawie. Oznacza to, że istnieje możliwość jej zakwestionowania. Należy jednak pamiętać, że fakt, iż opinia biegłego w postępowaniu nie jest dla strony przekonująca, nie zawsze stanowi podstawę dopuszczenia opinii uzupełniającej lub nowej. Jeśli opinia, zdaniem sądu, będzie przekonująca, a przy tym będzie jasna, pełna i nie będzie zawierała sprzeczności, przeciwne twierdzenie strony nie będzie stanowiło skutecznej podstawy odwoławczej (postanowienie Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2017 r., sygn. II KK 79/17).Opinia niepełna lub niejasna, sprzeczne opinieZgodnie z art. 201 kpk, jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych. Jako kwalifikatory opinii ustawodawca w przepisie wskazał wprost trzy okoliczności. Są nimi:zupełność,jasność, element oceny, tj. dysponowanie przez biegłego wiadomościami specjalnymi w celu stwierdzenia danej okoliczności, nie wynika z treści art. 201 kpk. Jest jednak równie ważny. Można go wyinterpretować z art. 193 kpk. Ujawnienie okoliczności w postaci niejasności, niepełności czy sprzeczności opinii nakłada na organ procesowy konieczność wezwania ponownie biegłych (tych samych) do zasięgnięcia opinii innych biegłych. Organ procesowy nie może bowiem danej okoliczności (która wymaga wiadomości specjalnych) ustalić samodzielnie przez odrzucenie wszystkich opinii i przyjęcie własnego stanowiska w danej kwestii (wyrok Sądu Najwyższego z 3 marca 1981 r., sygn. IV KR 271/80).Czy można podważyć opinię biegłego?Jeśli zdaniem sądu opinia biegłego posiada braki lub wady, to nie można jej uznać za wiarygodny dowód. Tym samym sąd zażąda uzupełniającej opinii od tych samych biegłych lub powoła nowych (art. 201 kpk). Co istotne, nie każde uchybienie zawarte w opinii sądowej stanowi przeszkodę do tego, aby opinia ta stanowiła podstawę rozstrzygnięcia sądu (np. brak załącznika). Stąd mogą uzupełnić ją biegli. W istocie więc podważenie opinii z punktu widzenia jej merytorycznej treści daje dopiero szanse na to, aby sąd przychylił się do wniosku o powołanie nowego biegłego. Co należy więc zrobić? Przede wszystkim – zgłosić zarzuty do opinii w postaci pisma procesowego. Można tym samym żądać uzupełnienia sporządzonej przez biegłego opinii albo powołania innego do opiniiPrzede wszystkim należy pamiętać, że zarzuty do opinii biegłego powinny się koncentrować na wartości merytorycznej opinii. Innymi słowy: należy rozważyć, czy wybrane przez biegłego metody były słuszne i czy wnioski z nich wyciągnięte są prawidłowe. Warto również zwrócić uwagę na ewentualne błędy w wyliczeniach biegłego. Mogą nimi być np. omyłkowo podane wartości lub zawyżone bądź zaniżone dane względem stanu zarzuty, należy także pamiętać, że biegły nie może sam z własnej inicjatywy przeprowadzić żadnego dodatkowego dowodu. Oznacza to, że nie jest on uprawniony do jego uzupełnienia np. poprzez przesłuchanie świadków. Nawet jeżeli biegły uzna, że przekazany mu materiał dowodowy jest niewystarczający. Biegły przy sporządzaniu opinii zobowiązany jest bowiem do korzystania z zebranego przez sąd materiału dowodowego. Nie ma uprawnień do dokonywania dodatkowych ustaleń we własnym zakresie. Należy również przypomnieć, że biegły nie może dokonywać oceny stanu faktycznego (np. poprzez ocenę przydatności danego dowodu, np. zeznań świadka). Nie może również wydawać ostatecznych rozstrzygnięć w jeśli nie uda się zakwestionować opinii?Może się również zdarzyć, że podniesione zarzuty dotyczące opinii biegłego nie spotkały się z aprobatą składu orzekającego. Wówczas warto wziąć pod uwagę kwestię sporządzenia prywatnej opinii. Następnie należy dołączyć ją do akt sprawy. Opinia prywatna nie ma waloru dowodu z opinii biegłego sądowego. Stanowi jednak dowód z dokumentu prywatnego. Wnioski zawarte w takiej opinii sąd musi rozważyć i ocenić. Tym samym opinia prywatna może poddać w wątpliwość opinię biegłego sądowego. Może również doprowadzić do sporządzenia opinii przez innego fałszywa, nierzetelna lub wydana z nieusprawiedliwionym opóźnieniemSporządzenie fałszywej opinii skutkuje 2 sankcjami. Po pierwsze, nie przysługuje za taką opinię wynagrodzenie ani zwrot jakichkolwiek kosztów. Po drugie, biegłemu grozi w takiej sytuacji odpowiedzialność karna z art. 233 § 4 kk. Absurdalne byłoby bowiem przyznanie wynagrodzenia za sporządzenie fałszywej opinii z jednoczesną penalizacją takiego opinii jest zdecydowanie ocenna. Naganność znacznego nieusprawiedliwionego opóźnienia będzie zależała natomiast od upływu czasu. Kodeks nie precyzuje, jakie cechy opinii kwalifikują ją jako nierzetelną. Ekspertyza może być z kolei nierzetelna częściowo lub całkowicie. W sposób mniej lub bardziej rażący. W takiej sytuacji to sąd powinien bacznie przyjrzeć się dokumentowi. Następnie – po odpowiednim oszacowaniu – zdecydować o zmniejszeniu wynagrodzenia lub nawet o odstąpieniu od niego oraz od zwrotu jest jedynie nieusprawiedliwione opóźnienie biegłego i to nie każde, a tylko znaczne. Dlatego też nie każde nieusprawiedliwione opóźnienie będzie mogło skutkować – choćby minimalnym – zmniejszeniem wynagrodzenia. Nieuzasadnione przekroczenie granic czasowych na tyle rażące, że ucierpi na tym zasada szybkości procesu, może skutkować decyzją sądu o odstąpieniu od wynagrodzenia i zwrotu poniesionych przez biegłego kosztów.[1]ProceduraPrzede wszystkim – na wniosek... Stosuje się bowiem odpowiednio przepisy dotyczące zwrotu kosztów podróży przysługujące świadkom. Organ prowadzący postępowanie powinien pouczyć biegłego o sposobie i czasie złożenia właściwego podania. W przeciwnym razie zastosowanie znajdzie art. 16 § 1 in fine kpk. Błędne pouczenie albo jego brak nie będą zatem mogły skutkować negatywnymi konsekwencjami dla biegłego. Co do zasady powinien on wnieść (ustnie do protokołu lub na piśmie) o przyznanie wynagrodzenia i zwrot kosztów na podstawie przedłożonego przez niego rachunku w ciągu 3 dni od dnia zakończenia czynności z udziałem osoby uprawnionej do tych należności. Jeżeli czynność miałaby polegać na pisemnym przedstawieniu opinii bez np. stawiennictwa w sądzie, powyższy termin biegnie od dnia wywiązania się z nałożonego obowiązku, tj. od dnia przedłożenia pisemnego dokumentu organowi prowadzącemu postępowanie.[2]Wyłączenie biegłegoZgodnie z art. 196 § 1 kpk, biegłymi nie mogą być:obrońcy albo adwokaci lub radcowie prawni – co do faktów, o których dowiedzieli się udzielając porady prawnej zatrzymanemu lub prowadząc sprawę;duchowni – co do faktów, o których dowiedzieli się przy spowiedzi,osoby najbliższe dla oskarżonego;świadkowie, którzy w innej toczącej się sprawie są oskarżeni o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem;osoby pozostające z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku podlegają także osoby, do których odnoszą się odpowiednie analogiczne przyczyny wyłączenia jak do sędziego, z pewnym ich ograniczeniem. Mowa o przyczynach wymienionych w art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5 kpk. Są one następujące:sprawa dotyczy biegłego bezpośrednio;biegły jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób;jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kuratel;brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie z bycia biegłym są także osoby powołane w sprawie w charakterze świadków oraz osoby, które były świadkiem nastąpi ujawnienie przyczyny wyłączenia biegłego, wówczas wydana przez niego opinia nie stanowi dowodu. Na miejsce biegłego wyłączonego powołuje się natomiast innego biegłego (art. 196 § 2 kpk). W przypadku gdy ujawnią się powody osłabiające zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego albo inne ważne powody, powołuje się innego biegłego. Stanowi o tym art. 196 § 3 biegłegoZgodnie z art. 200 kpk, w zależności od polecenia organu procesowego biegły składa opinię ustnie lub na piśmie. Opinia taka powinna zawierać:imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego;imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich;w wypadku opinii instytucji – także pełną nazwę i siedzibę instytucji;czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii;sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski;podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych (art. 201 kpk).Zwolnienie z funkcji biegłegoZgodnie z § 6 rozporządzenia, prezes sądu okręgowego zwalnia z funkcji biegłego:na jego prośbę;jeżeli biegły utracił warunki do pełnienia tej funkcji albo gdy zostanie stwierdzone, że w chwili ustanowienia warunkom tym nie odpowiadał i nadal im nie prezes sądu może zwolnić z funkcji biegłego z ważnych powodów. W szczególności jeżeli nienależycie wykonuje on swoje czynności. W przypadku zwolnienia biegłego z jego funkcji prezes jest obowiązany wysłuchać biegłego. Chyba że okazałoby się to biegłych sądowychPrezes sądu prowadzi listy biegłych sądowych według poszczególnych gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności oraz wykazy biegłych sądowych na kartach założonych dla każdego biegłego. W listach i wykazach podaje się adres biegłego. Jest tam również oprócz tego termin, do którego został ustanowiony. Są tam też zamieszczone także inne dane dotyczące specjalizacji (§ 8 ust. 1 rozporządzenia).Biegły skreślany jest z listy oraz usuwana jest jego karta z wykazu:z chwilą zwolnienia z funkcji;w razie śmierci;z upływem okresu ustanowienia biegłego, chyba że nastąpiło ponowne biegłych sądowych są dostępne dla zainteresowanych w sekretariatach sądowych. W szczególności listy te udostępnia się stronom, uczestnikom postępowania oraz organom prowadzącym postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych i sądom styczniu każdego roku prezes podaje do wiadomości sądom rejonowym w okręgu sądu okręgowego oraz Ministerstwu Sprawiedliwości listy biegłych sądowych. Zawiadamia także niezwłocznie o każdej zmianie listy oraz o wszczęciu wobec tych osób postępowania karnego albo o ubezwłasnowolnienie (§ 9 rozporządzenia).[1] K. Nowicki [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2018, s. 1850.[2] Ibidem, s. 1853.

Wykonywana jest przez lekarza patomorfologa lub lekarza medycyny sądowej. Jej celem jest nie tylko ustalenie przyczyny śmierci, ale także pogłębienie wiedzy na temat chorób; sekcja administracyjna - przeprowadzana u osób, które zmarły z powodu choroby zakaźnej, ma na celu zapobiegnięcie jej dalszemu szerzeniu. Jej wykonania nie zleca

Opinia biegłego wyjaśni kwestie związane z rozstrzygnięciem sprawy, które wymagają wiadomości specjalnych. Wiadomości specjalne w tym rozumieniu to wiedza ekspercka, wykraczająca poza wiedzę przeciętnie wykształconej osoby, wynikająca z określonych dziedzin (innych niż prawo), wsparta doświadczeniem zawodowym biegłego i zgodna z zasadami logiki. Informacje fachowe, udzielone przez biegłego powinny stanowić dla sądu narzędzie pozwalające na właściwą ocenę faktów i dowodów konieczną dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Czytaj też: Opinia biegłego nie może być wątpliwej jakości Czego nie można zrobić Biegły nie może wyjść poza zakres zlecenia udzielonego mu przez sąd, jak i poza swoje ustawowe kompetencje. Do kompetencji biegłego nie należy zatem ustalanie stanu faktycznego i prawnego sprawy. Jest to zastrzeżone do wyłącznej kompetencji sądu. Biegły nie może także samodzielnie uzupełniać materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Jeżeli przekazany mu materiał nie daje możliwości udzielenia rzetelnej odpowiedzi na pytanie – biegły powinien zwrócić akta sądowi z informacją, że nie jest on wystarczający. W praktyce zdarza się często, że biegli przekraczają swoje kompetencje. Jakie wymogi Opinię powinna cechować przystępność i zrozumiałość, także dla osób nieposiadających wiadomości specjalnych. Opinia musi przy tym być jasna, logiczna i zawierać pełną odpowiedź na zadane biegłemu pytanie. Nie może jednak się do tej odpowiedzi (wniosków) ograniczać. Jej uzasadnienie winno odzwierciedlać tok rozumowania biegłego i przebieg jego procesu poznawczego. Uzasadnienie powinno poddawać się kontroli sądowej, a więc zawierać wskazania umożliwiające weryfikację podanych w niej danych i wiadomości specjalistycznych (np. przez załączone dokumenty). Z treści opinii powinny wynikać np. sposób i metody badań, które wykonał biegły, jak i ich podstawy. W praktyce opinie biegłych często nie spełniają wskazanych standardów. Procedura weryfikacji Sporządzoną przez biegłego opinię w pierwszej kolejności zweryfikuje sąd. Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii. Takie działania zostaną podjęte w sytuacji, w której opinia nie będzie zawierała odpowiedzi na zadane pytanie lub jego część, uzasadnienia lub jej zawartość merytoryczna nie będzie właściwa (opinia niejasna, niepoddająca się weryfikacji). Sąd winien mieć na uwadze, że takie braki opinii uniemożliwią ocenę jej mocy dowodowej skutkując wydaniem orzeczenia z naruszeniem granic swobodnej oceny dowodów (wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1994 r., sygn. akt II URN 43/94, Legalis). Uprawnienia strony Kodeks postępowania cywilnego gwarantuje stronom wpływ zarówno na wybór osoby biegłego, sformułowanie tezy dowodowej, jak i finalną ocenę tego dowodu, tj. sporządzonej opinii. Wybór biegłego Warto wskazać, że strony, jeszcze przed wyznaczeniem rozprawy mogą porozumieć się co do osoby biegłego i taką osobę sądowi wskazać. W toku czynności przygotowawczych przed wyznaczeniem rozprawy sąd może ją wezwać na rozprawę w trybie przepisu art. 208 § 1 pkt 4 Kontrola wyboru osoby biegłego może nastąpić także w toku postępowania. Sąd zobowiązany jest bowiem wysłuchać wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru przed wydaniem postanowienia w tym przedmiocie (art. 278 § 1 Jest to moment w którym strona powinna dokonać analizy kompetencji, specjalizacji i doświadczenia biegłego w kontekście przedmiotu sporu. Wątpliwości i wnioski w tym zakresie powinny być zgłoszone jak najwcześniej, by nie generować niepotrzebnych czynności i kosztów. Po wyznaczeniu biegłego także można co prawda żądać jego wyłączenia. Podstawą takiego żądania mogą być jednak tylko przyczyny, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Nie budzi także większych wątpliwości, że dodatkowo podstawą wyłączenia biegłego będą tu dodatkowo takie okoliczności, które powodują wyłączenie sędziego z mocy ustawy (a nie tylko na wniosek). Zasadniczo jednak chodzi o okoliczności o charakterze zewnętrznym, które obiektywnie lub subiektywnie mogłyby wywrzeć wpływ na bezstronność biegłego – na przykład jego współpraca z którąś ze stron. Należy zwrócić uwagę, że na tym etapie podstawą żądania strony nie mogłyby być już wątpliwości co do zakresu jego kompetencji. Autopromocja Specjalna oferta letnia Pełen dostęp do treści "Rzeczpospolitej" za 5,90 zł/miesiąc KUP TERAZ Sformułowanie tezy dowodowej Każda ze stron postępowania może złożyć wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego i sformułować tezę, na którą dowód ten powinien być dopuszczony. Czynności tej warto poświęcić trochę uwagi. Precyzyjnie sformułowana teza pozwoli nie tylko zwiększyć szansę na dowiedzenie swoich racji, ale także ułatwi późniejszą weryfikację opinii. Nie bez znaczenia pozostaje także, utrwalony już w literaturze pogląd, że sąd może pominąć dowód, co do którego strona nie przedstawiła tezy dowodowej lub uczyniła to w sposób nadmiernie ogólnikowy. Na postanowienie sądu, zarówno dopuszczające dowód, jak i oddalające wniosek dowodowy, zażalenie nie przysługuje. Jednak sąd nie jest nim związany i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić. Strona niezadowolona z treści postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego może zatem przedstawić sądowi swoje stanowisko (nawet po wydaniu postanowienia) i zawnioskować o dokonanie takiej korekty. Ostatecznie strona może także w postępowaniu odwoławczym podnosić zarzuty dotyczące treści postanowienia w tym przedmiocie. Winna jednak pamiętać o wcześniejszym formalnym zgłoszeniu swoich zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 Możliwe sprzeczności Strona nieusatysfakcjonowana stanowiskiem przedstawionym przez biegłego powinna sformułować i przedstawić swoje zastrzeżenia. Owe zastrzeżenia muszą być jednak uzasadnione. Nie będzie wystarczające samo zaakcentowanie niezadowolenia strony z wyników pracy biegłego. Oczywistye jest bowiem, że te wyniki nie w każdym przypadku muszą być pozytywne, nawet dla strony, na wniosek której taki dowód został dopuszczony. Skuteczna polemika z opinią biegłego winna być obejmować wykazanie jej elementów niejasnych, nielogicznych lub wewnętrznie sprzecznych, błędów merytorycznych, braku odpowiedzi na pytanie sądu bądź uzasadnienia lub odwrotnie – przekroczenie zakresu kompetencji biegłego. Strona może zakwestionować zarówno metodologię badań przyjętą przez biegłego, poprawność jego rozumowania, jak i same wnioski, które sformułował. Warto także skorzystać z kryteriów oceny, które zobowiązany jest stosować sąd w odniesieniu do wszystkich dowodów, zgodnie z art. 233 Recenzji może zatem podlegać zupełność opinii i jej kompletność, rzetelność, stopień stanowczości oraz uwzględnienie aktualnego stanu wiedzy i nauki w danej dziedzinie. Opinia prywatna Odniesienie się do opinii biegłego sądowego częstokroć może być związane z koniecznością samodzielnego zwrócenia się przez stronę do innego specjalisty w tym zakresie. Uzyskana tą drogą opinia nie będzie z procesowego punktu widzenia tożsama z opinią biegłego sądowego i nie może jej zastąpić. Może jednak być potraktowana jako stanowisko strony lub dokument prywatny, zaliczony w poczet materiału dowodowego. Nie jest jednak wykluczone, że będzie rzutować na ostateczną ocenę opinii sporządzonej przez biegłego sądowego i przyczyni się do wyboru dalszego trybu procedowania. W innym postępowaniu Po wejściu w życie zmian do możliwe będzie także dopuszczenie przez sąd dowodu z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postępowaniu. Z możliwości takiej będzie można skorzystać, gdy przedmiot opinii zostanie wcześniej opracowany przez biegłych w trybie przewidzianym ustawą, w tym także w innym postępowaniu cywilnym lub karnym. Konsekwencje zgłoszenia zastrzeżeń Ciężar gatunkowy zgłoszonych zastrzeżeń oraz ich liczba winny determinować dalsze czynności procesowe strony. Ma ona wybór między wnioskiem o złożenie przez biegłego wyjaśnień lub sporządzenie dodatkowej opinii. Dodatkową opinię mogą sporządzić także inni biegli. W sprawach o bardziej skomplikowanym charakterze zasadne może być także sporządzenie opinii przez instytut naukowy lub naukowo - badawczy. Będzie to uzasadnione w sytuacji, w której zajdzie konieczność wykonania skomplikowanych ekspertyz czy opracowania zaawansowanych wyników badań naukowych, a nawet przeprowadzenia szerszych konsultacji w gronie specjalistów z różnych dziedzin. Anita Woroniecka radca prawny Kancelaria Sendero Struktura przepisów dotyczących dowodu z opinii biegłego stwarza przedsiębiorcy, będącemu stroną postępowania szereg możliwości procesowych. Ich wykorzystanie zależy nie tylko od materii, będącej przedmiotem sporu, ale także – w dużej mierze – od inwencji samej strony. Ponieważ opinie biegłych często mają decydujący wpływ na treść wyroku, warto korzystać ze wszystkich uprawnień w celu uzyskania satysfakcjonującej opinii.
W drugim przypadku kwestionujemy w pewnym sensie sam sposób lub metodę pracy biegłego twierdząc, że w istocie wydana opinia nie ma przymiotu wiadomości specjalnych. W praktyce jest to dosyć skomplikowane, ale nie pozbawione sensu – chcemy zwyczajnie wykazać, że biegły i jego metoda to nie jest czarna skrzynka, do której wrzucamy
Przepisy procedury karnej przewidują możliwość prowadzenia polemiki z treścią opinii biegłego powołanego w sprawie – między innymi polegającą na możliwości uzupełniającego przesłuchania biegłego, zobowiązania go do sporządzenia pisemnego uzupełnienia opinii, a nawet powołania nowego biegłego w sprawie i doprowadzenia do konfrontacji biegłych. Zgodnie z treścią przepisu art. 201 Kodeksu postępowania karnego można wskazane wnioski zgłosić wówczas gdy opinia złożona w sprawie jest niepełna, niejasna oraz zawiera wewnętrzne sprzeczności. Dowód z opinii biegłegoPrzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego niejednokrotnie przesądza o wyniku danego postępowania karnego, z uwagi na fakt iż biegły wypowiadając się w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych w danej materii dokonuje ustaleń, które potem sąd może przywoływać w uzasadnieniu wyroku. Należy jednak wskazać, iż to czy sąd obdarzy dowód z opinii biegłego pełną wiarygodnością zależy wyłącznie od jego indywidualnej oceny, albowiem z mocy prawa taki dowód nie jest ważniejszy od innych dowodów, ani nie ma również nadanego waloru pełnej przekonywalności. Powyższe ustalenie oznacza, iż sąd nie ma obowiązku automatycznie i bezkrytycznie przyjmować (akceptować) przedłożoną mu przez biegłego opinię, w szczególności jeżeli jest ona (w szerokim tego słowa znaczeniu) w jakiś sposób wadliwa. Należy wskazać, iż przepisy procedury karnej przewidują możliwość uzupełnienia takiej opinii lub jej poprawy (konwalidacji).Możliwość powołania innych biegłych Zgodnie z treścią przepisu art. 201 Kodeksu postępowania karnego, jeżeli opinia jest niepełna, niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami biegłych w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych. Użyty zwrot bezosobowy „można powołać” skierowany jest do sądu (lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze), który ocenia treść takiego dowodu i jednocześnie może działać z urzędu lub na wniosek strony. Należy zatem wskazać, iż w razie wątpliwości co do treści pisemnej opinii biegłego może wnosić o jego uzupełniające przesłuchanie, lub o zobowiązanie tego biegłego do sporządzenia pisemnej opinii uzupełniającej jego poprzednie wywody. Możliwe jest również doprowadzenie do sytuacji powołania nowego biegłego w sprawie, a nawet możliwe jest doprowadzenie do następczej konfrontacji między powołanymi w sprawie biegłymi (wypowiadającymi się w tym samym przedmiocie). Obowiązkiem sądu (lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze) jest weryfikacja merytoryczna dowodów, które są przeprowadzane. Teoretycznie zatem organy te czuwają nad tym, aby dana opinia biegłego był pozbawiona wad. Należy jednak podkreślić konieczność aktywnej postawy strony w tym zakresie. Ma ona możliwość zapoznania się z treścią takiej opinii, a nawet zrobieniem jej fotokopii lub ksera. Istotne jest aby strona zainteresowana poddała analizie taką opinię, ma ona bowiem prawo ustosunkować się do takiej opinii. Uzupełnienie opinii biegłegoW tym kontekście należy wskazać, iż istnieją 3 zasadnicze przesłanki ustawowe, które można podnosić wnioskując o uzupełnienie opinii biegłego (względnie o powołanie nowego biegłego w tej sprawie): a) opinia jest niepełna b) opinia jest niejasna b) opinia jest sprzeczna wewnętrznie Należy wskazać, iż wniosek taki nie jest dla organu obligujący, ale jeśli zawiera on trafne argumenty (lub trafną polemikę z opinią) to organ powinien raczej go uwzględnić w imię dążenia do poznania prawdy również serwis: Sprawy karne Zgodnie z przyjętym orzecznictwem Sądu Najwyższego opinia jest niepełna jeżeli opiera się na niewystarczającym materiale dowodowym, nie uwzględnia wszystkich możliwych wariantów dotyczących przebiegu zdarzeń, nie odpowiada na wszystkie zadane pytania. Opinia jest również niepełna jeżeli zawiera samą konkluzję (wnioski końcowe) bez wykazania na jakiej podstawie biegły do tych wniosków doszedł, bez opisu metod i sposobu przeprowadzenia danych również serwis: Kodeks karny Z kolei opinia jest niejasna jeżeli sposób w jaki jest napisana nie pozwala zrozumieć mechanizmu sformułowania wniosków końcowych, kiedy uzasadnienie zawiera nielogiczne bądź sprzeczne argumenty. Opinia jest również niejasna jeżeli sformułowane wnioski końcowe są alternatywnie sformułowane (to znaczy wskazują, przykładowo iż kierowca jest winny lub nie), kiedy zawierają zastrzeżenia nie pozwalające ustalić rzeczywistego stanowiska biegłego w danej konkretnej sprawie. Z oczywistych powodów najmniej wątpliwości powstaje w odniesieniu do wykazania tego, jakie są cechy wewnętrznie sprzecznej opinii opinii. Chodzi naturalnie o taką sytuację gdy argumenty przedstawione w uzasadnieniu opinii są sprzeczne z sformułowanym wnioskiem końcowym, gdy same wnioski końcowe opinii są ze sobą sprzeczne a także ogólnie gdy w treści uzasadnienia opinii znajdują się sprzeczne ze sobą również serwis: Wykroczenia
Opinia biegłego a PINB. Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego nie jest obowiązkiem organu, a uprawnieniem. Organ administracji ma swobodę w korzystaniu z tego środka dowodowego gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych – stanowi wyrok NSA z dnia 1 grudnia 2020 r., sygn. akt: II OSK 1571/18.
Korzystając z doświadczenia i mądrości nasz przodków, zacytuję polskie przysłowie „Kto pyta, nie błądzi”. Jest to kwestia o tyle ważna, że jeśli nie zadamy pytania w odpowiedni sposób lub sformułujemy je niefortunnie – po prostu nie uzyskamy na nie odpowiedzi, a tego akurat chcielibyśmy uniknąć. Bardzo często zdarza się, że przy wypadach drogowych organ procesowy zleca sporządzenie opinii przez biegłego, ponieważ stwierdzenie okoliczności o istotnym znaczeniu dla sprawy wymaga wiadomości specjalnych, których nie posiada sąd, prokurator czy policja. Formułując pytania do biegłego, powinniśmy dogłębnie zapoznać się z zawartością akt sprawy oraz spróbować „obrazowo” odtworzyć przebieg zdarzeń. Dodatkowo przyda się również podstawowa wiedza kryminalistyki, medycyny oraz znajomość prawa o ruchu drogowym. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że biegły wydając opinię nie posiada kompetencji rozstrzygających, zatem to prokurator czy sąd dokonują oceny czy np. kierowca naruszył konkretny przepis. Biegły w tej kwestii powinien jedynie wypowiedzieć się, że „kierujący dokonał szeregu nieprawidłowych manewrów [wymienia jakie], co w taki a taki sposób wpłynęło na powstanie wypadku komunikacyjnego. Pamiętaj, że biegły nie może wypowiadać się również co do winy związanej z odpowiedzialnością karną. Dlatego nieprawidłowym jest zadanie pytań typu: Co było przyczyną wypadku?Czy uczestnicy naruszyli zasady bezpieczeństwa, jeśli tak to jakie? Klasycznym przykładem nieprawidłowego pytania jest „czy obrażenia ciała wyczerpują znamiona przestępstwa z art. 177 § 1 Na tak zadane pytanie, biegły nie chcąc przekroczyć swoich uprawnień powinien wypowiedzieć się, że „Nie wiem, czy wyczerpują znamiona przestępstwa z art. 177 § 1 ale naruszają funkcjonowanie organizmu na czas powyżej 7 dni”. W tym kontekście należy mieć na uwadze, że zadawane pytania biegłym mogą wykraczać poza ich specjalność. Pytanie czy ślady krwi (tkanek, włosów) ujawnione na pojeździe pochodzą od poszkodowanego powinno być skierowanego do biegłego z zakresu biologii, a nie do biegłego z zakresu mechanoskopii, chyba że sporządzono opinie kompleksową. Pytania powinny być jasne i jednoznacznego, im bardziej szczegółowe tym lepiej. O to przykłady poprawnie zadanych pytań: Czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy stanem nietrzeźwości kierowcy a spowodowanym wypadkiem?Czy kierowca mógł uniknąć wypadku?Jakiego rodzaju opony (tzw. Letnie czy tzw. Zimowe) w czasie zdarzenia były zamontowane w samochodzie, którym poruszał się kierowca? Na moim istagramie @legalnafura wyjaśniłem czy dozwolona jest jazda na tzw. Letnich oponach w zimę oraz jakie mogą wyniknąć z tego samochód, którym w czasie zdarzenia poruszał się kierowca, był wyposażony w system zapobiegania blokowaniu się kół w czasie hamowania (ABS)? Są to jedynie przykłady pytań, tak naprawdę nie ma żadnych ograniczeń w zadawaniu pytań (oprócz powyższych, które przedstawiłem w skrócie), a precyzyjne zadawanie pytań pozwoli uzyskać takich odpowiedzi, których oczekujemy by padły podczas procesu. W sprawach o przestępstwa i wykroczenia drogowe czasem decydujące znaczenie ma mały szczegół. Sztuką jest dostrzeżenie go i wykorzystanie w odpowiedni jest wspierana przez Tomczak Legal Mateusz Tomczak. Jeśli potrzebujesz pomocy, koniecznie skontaktuj się biuro@ Jeśli zainteresowała Cię tematyka przestępstw oraz wykroczeń drogowych koniecznie odwiedzaj strone oraz na Instagramie LegalnaFura Literatura: J. Jerzewska „od oględzin do opinii biegłego. Poradnik dla prowadzących postepowanie karne”, Warszawa 2010M. Olężałek, Metodyka pracy adwokata i radcy prawnego w sprawach przestępstw oraz wykroczeń drogowych, Warszawa 2020W. Kotowski, Formułowanie pytań do biegło, Palestra 2010, nr 1-2
W takim przypadku na czas oczekiwania dochodzenie zostaje zawieszone bezterminowo- do czasu otrzymania takiej opinii. Samochód zastępczy po kolizji. Jeżeli nasze auto po kolizji nie pozwala na bezpiecznie jego użytkowanie, mamy prawo do auta zastępczego. Czytaj więcej: Samochód zastępczy po kolizji. Ile trwa sprawa w sądzie po kolizji?
27 października 2018, 16:00 Ten tekst przeczytasz w 10 minut Z badania Najwyższej Izby Kontroli wynika, że 86 proc. sędziów oraz 75 proc. prokuratorów uważa, że obecny model funkcjonowania biegłych prowadzi przede wszystkim do wydłużania i tak już bardzo długich postępowań sądowych. / ShutterStock W środowisku prawników krąży anegdota, że nic tak dobrze nie kopiuje się do uzasadnienia wyroku, jak opinia biegłego. Problem w tym, że ta często jest wadliwa. Resort sprawiedliwości od blisko 15 lat głowi się, co zrobić, by rozwiązać problem rozstrzygnięć opartych na niemerytorycznej ekspertyzie. 3 maja 2009 r., godz. Pogotowie ratunkowe przyjmuje zgłoszenie o utracie przytomności przez 45-letnią Annę K. Lekarze o stwierdzają zgon. Przybyły na miejsce prokurator zleca przeprowadzenie sekcji zwłok. Obducent w swej opinii stwierdza: „Nic nie sprzeciwia się przyjęciu, że przyczyną zgonu Anny K. stało się uduszenie gwałtowne wskutek zadławienia”. Podczas przesłuchania dodaje, że „uduszenie gwałtowne, które było przyczyną zgonu Anny K., powstało w złożonym mechanizmie jednoczesnego dławienia i zatkania dróg oddechowych przedmiotem miękkim typu np. poduszka, złożony gruby ręcznik lub inna tkanina, np. odzieżowa przytrzymywana ręką sprawcy, który jednocześnie dociskał ww. przedmiot do twarzy denatki”. Prokurator stawia mężowi zmarłej zarzut zabójstwa, mężczyzna zostaje aresztowany. Prokuraturze jednak coś nie pasuje w sprawie. Zlecona zostaje ponowna sekcja. Przeprowadzający ją zespół stwierdza daleko idące zmiany miażdżycowe u denatki oraz zblednięcie w mięśniu przedniej ściany lewej komory serca. Mówiąc wprost: kobieta z dużą dozą prawdopodobieństwa zmarła wskutek choroby. Pierwszy obducent nie mógł jednak tego wiedzieć: nie dokonał nawet otwarcia tętnic wieńcowych i tylko częściowo otworzył tętnicę główną. Ze sporządzonego przez niego opisu wynikało, że sprawdził to, czego w rzeczywistości nie sprawdził. Eksperci nie mieli wątpliwości: doszło do fuszerki. – Która niestety skazała podejrzanego mężczyznę na śmierć cywilną – zauważa wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł. Wielu mieszkańców w jego miejscowości, choć człowiek wrócił do domu oczyszczony z zarzutów, nadal podejrzewało, że „coś musiało być na rzeczy”. I bynajmniej nie chodziło o błąd biegłego. 17 stycznia 2018 r., sala sądowa w Warszawie. Pełnomocnik oskarżonego o dokonanie kradzieży z włamaniem dopytuje biegłego, który sporządził opinię, jak to możliwe, że do przestępstwa doszło o godzinie a odpowiedzialny jest za nie jego klient, skoro ten ma niebudzące wątpliwości alibi na przebywanie jeszcze o w zupełnie innym miejscu. – Przecież mógł dojechać w 20 min. – odburkuje biegły. – 300 km?! – dopytuje adwokat. – Jak to 300 km? – pyta biegły. Okazało się, że sporządzał w tym samym czasie dwie opinie w podobnych sprawach. Zaczęły mu się one mylić i wymieszał w obu stany faktyczne. Ten sam sąd, początek kwietnia 2018 r. Trwa sprawa karna dotycząca oszustwa o znacznej wartości. Oskarżonych jest dwóch mężczyzn, którzy założyli piramidę finansową. Biegły został powołany do... obliczeń matematycznych w postaci dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia. Przez 40 minut na sali sądowej sędzia siedzi z kalkulatorem, liczydła mają również jeden z obrońców i prokurator. Ostatecznie okazuje się, że biegły, doktor nauk ekonomicznych, najpierw dodawał, a potem mnożył. Powinien zaś – co jest w programie drugiej klasy szkoły podstawowej – zrobić na odwrót. W ok. 10 proc. opinii z zakresów spraw gospodarczych i karnych gospodarczych mamy do czynienia z prostą arytmetyką. Biegli liczą, ale robią to często niedoskonale. Sprawa o błąd medyczny. Opowiada o niej Jolanta Budzowska, radca prawny z kancelarii Budzowska Fiutowski i Partnerzy. – Żeby zostać biegłym z zakresu medycyny, wystarczy niewielkie doświadczenie zawodowe. Wielu biegłych, oceniając dane przypadki, spotyka się z nimi pierwszy raz w życiu. Pamiętam sytuację, gdy biegły oceniał prawidłowość przeprowadzenia artroskopii po zerwaniu więzadła krzyżowego przedniego. W trzech kolejnych opiniach szedł w zaparte, że zabieg został przeprowadzony prawidłowo. Jako pełnomocnik pacjenta doprowadziłam do przesłuchania lekarza, który wykonywał operację naprawczą, jako świadka. Zadałam mu pytanie, ile artroskopii kolana przeprowadził. Wyszło ponad 400. Spytałam biegłego, ile on takich zabiegów przeprowadził. Okazało się, że ani jednego – wspomina mecenas Budzowska. Profesor Ryszard Pawłowski z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, który kieruje pracownią biologii i genetyki sądowej (wydaje ona ekspertyzy dla sądów, policji, prokuratury), mówił w niedawnym wywiadzie z DGP, że sąd powinien odróżniać dobrego biegłego od kiepskiego. Nie brakuje i jednych, i drugich, gdyż tworzenie opinii i ekspertyz staje się coraz większym biznesem. Trzeba jednak zarazem być dla sędziów sprawiedliwym: muszą oni komuś zaufać w dziedzinach, na których się nie znają, muszą komuś zawierzyć. Tym samym, choć to sędzia wydaje wyrok i on ponosi odpowiedzialność, trudno zarazem obarczać go winą za każdą nieścisłość merytoryczną. – Z tego powodu w mojej opinii optymalny jest anglosaski proces kontradyktoryjny, w którym strony samodzielnie zbierają i realizują dowody, a sędzia jedynie ocenia i uznaje dowody. Biegli z obu stron przedstawiają i wytykają potencjalne błędy czy mankamenty w opiniach sądowych – uważa prof. Pawłowski. Czy chodzi o pieniądze? Większość prawników, z którymi rozmawiam, nie ma wątpliwości: utrzymujemy system stanowiący fikcję. Zgodnie z art. 193 par. 1 kodeksu postępowania karnego, jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych. W praktyce w większości spraw, gdzie w grę wchodzą kwestie medyczne, ekonomiczne czy określenie sprawstwa w odrobinę bardziej skomplikowanej sprawie karnej, sąd powołuje biegłego. Sęk w tym, że biegłych brakuje. Wielu fachowców nie chce pracować, bo uważają, że są kiepsko wynagradzani. Z przepisów wynika bowiem, że biegły lekarz bez stopni i tytułów naukowych otrzymuje od 22 zł do 32 zł za każdą rozpoczętą godzinę pracy (za skomplikowane badania stawki są wyższe). Biegły z tytułem profesorskim – 70 zł. W prywatnym gabinecie lekarz zarobi więcej. – Prawda jest taka, że stawki należałoby podnieść jak najszybciej. W przeciwnym razie trudno liczyć na zainteresowanie przygotowywaniem opinii ze strony najlepszych fachowców – uważa radca prawny Jerzy Kozdroń, były wiceminister sprawiedliwości. Nie zgadza się z nim Jolanta Budzowska. Jej zdaniem mitem jest mówienie, że rozwiązaniem kłopotów z biegłymi jest dorzucenie im pieniędzy. Już teraz – przynajmniej w przypadku opinii dotyczących błędów medycznych, w których specjalizuje się prawniczka – biegli dostają za opinię pomiędzy 1 tys. a 6 tys. zł. – Jak na jedną opinię z dziedziny, w której rzekomo się ktoś specjalizuje – niemało. Moim zdaniem lepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie zasady zamawiania dwóch opinii – niech zamawiają obie strony postępowania, a potem niech dochodzi do skonfrontowania stanowisk ekspertów. Przy zwolnieniu od kosztów przygotowanie takiej opinii finansowałby Skarb Państwa. Zapewniam, że i tak wyszłoby taniej niż obecnie. Teraz jest bowiem tak, że jeden biegły musi po cztery razy „poprawiać” swoją opinię – radzi mec. Budzowska. Kłopotem jest również to, że sędziowie zbyt chętnie przekazują sprawy biegłym. Jest to wygodne, gdyż z jednej strony na pewien czas się jej pozbywają (oczekiwanie na sporządzenie opinii to niekiedy nawet kilkanaście miesięcy), zaś z drugiej – wiedzą, że dostaną materiał do napisania uzasadnienia. – Dwa najbardziej żenujące przykłady tej praktyki to sytuacja powołania przez sąd biegłego na okoliczność tego, czy Warszawa w 1939 r. została zniszczona, czy powołanie biegłego przez sąd położony niedaleko niemieckiego obozu zagłady w Auschwitz na okoliczność tego, czy hajlowanie to znak nazistowski czy gest starożytnych Rzymian – wspomina Marcin Warchoł. Prof. Marcin Warchoł, wiceminister sprawiedliwości: Bez wątpienia problemem polskiego wymiaru sprawiedliwości są opinie nierzetelne, sporządzane na kolanie Adwokat Marcin Wolny, Helsińska Fundacja Praw Człowieka: Biegły to funkcja honorowa. Czyli od czyjegoś honoru zależy to, czy się nadaje czy nie. Bo wystarczy, że zadeklaruję, że mam kompetencje do bycia biegłym, i mam wysokie, bo około 90-procentowe, szanse na wpis na listę biegłych sądowych Radca prawny Jolanta Budzowska, kancelaria Budzowska Fiutowski i Partnerzy: Z moich obserwacji wynika, że od 30 do 40 proc. opinii biegłych można uznać za co najmniej przyzwoite. Reszta jest zła, bardzo zła lub po prostu nieprzydatna w prowadzonym postępowaniu sądowym, gdyż mimo wielu słów nie ma w nich odpowiedzi na kluczowe z perspektywy widzenia procesu pytania Opinie słabe lub oderwane od rzeczywistości I rzecz najważniejsza: opinie bardzo często są po prostu słabe merytorycznie albo nie przystają do danych realiów. Zarazem zaś wielokrotnie stanowią najpoważniejszy argument do wydania takiego, a nie innego orzeczenia. Na to, jakiego rodzaju może to rodzić problemy, np. w sprawach o błąd w sztuce lekarskiej, zwraca uwagę dr Radosław Tymiński, radca prawny i autor bloga Zdarza się bowiem dość często, że wybitny profesor nauk medycznych, tworzący opinię przez miesiąc, negatywnie ocenia pracę lekarza z małego miasteczka, który pacjenta widział przez kilka minut. Profesor, bądź co bądź świetny fachowiec, przykłada standard swojej wiedzy i czasu, który ma na sporządzenie opinii, do nieprzystających realiów. Opinia więc jest merytorycznie świetna, ale płynący z niej wniosek może być co najmniej mylący – wyjaśnia. Sądy podążają za biegłymi, gdyż upraszcza to sporządzenie uzasadnienia, zmniejsza ryzyko uchylenia wyroku w drugiej instancji, a także – co dla wielu nie bez znaczenia – daje moralne alibi. Gdy po latach okaże się, że jednak to nie X zabił ani Y zgwałcił, zawsze będzie można powiedzieć: „pomylił się biegły, a strony nie obaliły jego opinii w toku procesu”. Kiepska jakość opinii w postępowaniu karnym miewa opłakane skutki. Mówiąc wprost: osoby niewinne niekiedy trafiają za kratki. Sąd, wydając wyrok skazujący, musi mieć przekonanie, że sprawcą czynu jest oskarżony. Dowody muszą świadczyć przeciwko niemu. Ale skoro fachowiec w swojej dziedzinie przeanalizował jako biegły w swej opinii kluczową okoliczność w sprawie i doszedł do wniosku, że to właśnie siedzący na ławie oskarżonych popełnił zarzucany mu czyn – jak tu nie być pewnym? Z procesowego punktu widzenia jeszcze gorzej mają jednak osoby, które muszą mierzyć się z nierzetelnymi opiniami biegłych w postępowaniach cywilnych. – Sędziowie wiedzą, że opinie są kiepskie, ale nie przeszkadza im to, by na ich podstawie wydać wyrok. W postępowaniu cywilnym, inaczej niż w karnym, to powód ma wykazać swoje racje. I gdy nie jest w stanie ani on, ani jego pełnomocnik obalić opinii biegłego, choćby najsłabszej, to wycinki z tej opinii lądują w uzasadnieniu wyroku – wyjaśnia mec. Jolanta Budzowska. Groźne półśrodki Ministerstwo Sprawiedliwości rozwiązania kłopotów związanych z biegłymi szuka od… blisko 15 lat. O potrzebie „wprowadzenia kompleksowych rozwiązań, mających na celu poprawę sytuacji systemu wymiaru sprawiedliwości w zakresie sporządzania analiz, ekspertyz i opinii specjalistycznych” pisał już w 2003 r. ówczesny minister sprawiedliwości Grzegorz Kurczuk. Każdy rząd obiecywał, że zajmie się sprawą, i poprzestawał na półśrodkach. Ostatnie próby załatwienia problemu to zmiany w kodeksie karnym oraz kodeksie postępowania karnego z połowy 2016 r. W tym drugim pojawił się art. 618f par. 4b stanowiący, że za nierzetelną lub złożoną ze znacznym opóźnieniem opinię sąd może biegłemu obniżyć wynagrodzenie. Analogiczna korekta została wprowadzona w sprawach cywilnych (art. 89 ust. 4b ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Rząd stwierdził, że najłatwiej będzie przemówić do biegłych narzędziami ekonomicznymi – gdy za kiepską opinię będzie potrącane wynagrodzenie, to fachowcy się bardziej przyłożą do pracy. Sęk w tym, że sędziowie nie kryją, iż nie chcą korzystać z tego mechanizmu. Przede wszystkim dlatego, że biegli w dziedzinach deficytowych (głównie lekarze i ekonomiści) bardzo łatwo się obrażają. I gdy sąd komuś obetnie wynagrodzenie, to tenże fachowiec sam się skreśli z listy biegłych. Efektem będzie to, że jeszcze mniej osób w przyszłości sędzia będzie miał do wyboru. Sytuacja kadrowa jest na tyle zła, że prezesi sądów zaczynają już np. lekarzom grozić. – Wymiar sprawiedliwości i lekarze specjaliści są niejako na siebie skazani – wskazał niedawno w swym piśmie do Świętokrzyskiej Izby Lekarskiej prezes Sądu Okręgowego w Kielcach Ryszard Sadlik. I wcale nie żartował. W dalszej części pisma bowiem przypomniał, że „nikt nie dąży do tego, aby lekarze specjaliści byli doprowadzani na sale rozpraw z ich gabinetów, przychodni lub szpitali. Niemniej w wyjątkowych sprawach można sobie i takie sytuacje wyobrazić”. Część środowiska lekarskiego te słowa oburzyły. Podobnie jak to, że w województwie małopolskim niedawno do sporządzenia opinii dotyczącej urazu czaszki został namówiony... lekarz stomatolog. Sąd uznał, że skoro ktoś specjalizuje się w leczeniu zębów, powinien mieć pojęcie również o urazach czaszki. Ale oburzają się też sędziowie. Jakkolwiek bowiem rozumieją, że przeciętny lekarz może nie chcieć sporządzać opinii i występować w sądzie, to zarazem wskazują, iż medycy powinni to traktować jak swój obywatelski obowiązek. Tym bardziej że przecież z przepisów art. 195 kodeksu postępowania karnego oraz art. 280 kodeksu postępowania cywilnego wynika, że każda osoba, którą wskaże sąd (czyli nie tylko ci, którzy sami wpisali się na listę biegłych), powinna służyć swą pomocą sądowi w postaci sporządzenia eksperckiej opinii. – Podstawowym zadaniem lekarza jest leczyć. Przy braku motywacji finansowej większość kolegów nie chce zajmować się czymś, co nie stanowi dla nich naturalnej działalności. Bo powiedzmy sobie wprost: sporządzanie opinii podlegającej procesowym trybom oraz odpowiadanie na pytania sądu i pełnomocników, którzy chcą wykazać niekompetencję lekarza, to nic przyjemnego – tłumaczy dr Michał Sutkowski, członek Kolegium Warszawskich Lekarzy Rodzinnych w Polsce. Równie fatalnie jest w dziedzinach ekonomicznych. Brakuje fachowców od prawa podatkowego, finansów, obrotu instrumentami finansowymi, funduszy inwestycyjnych, giełd towarowych, księgowości oraz innych dziedzin dotyczących działalności gospodarczej. Stąd też kolejny pomysł resortu sprawiedliwości i Prokuratury Krajowej. Od stycznia 2019 r. ma ruszyć Instytut Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych. Wiceminister Marcin Warchoł przyznaje, że obecnie prokuratura i sąd często są zdane na łaskę lub niełaskę prywatnych podmiotów, których jakość usług bywa kiepska. W sprawach karnych państwo często korzysta z pomocy krakowskiego Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Jana Sehna lub stołecznego Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji (CLKP). W sprawach gospodarczych – nie ma nikogo. I właśnie IEEF ma wypełnić tę lukę. Powstanie swoistego rodzaju rządowy instytut zatrudniający biegłych. To jednak budzi wątpliwości. Instytut zostanie bowiem utworzony na podstawie zarządzenia ministra sprawiedliwości. Będzie jednostką podległą Zbigniewowi Ziobrze, a o wysokości środków na działanie IEEF rokrocznie będzie decydował minister. Powoła on też dyrektora oraz połowę składu rady naukowej. Mówiąc wprost: IEEF będzie w pełni zależny od ministra sprawiedliwości. – A ten jest przecież także prokuratorem generalnym. Nie rozumiem więc, na jakiej zasadzie eksperci instytutu mieliby być biegłymi powoływanymi przez sąd w sprawach karnych. Przecież każdy obrońca oskarżonego podniesie argument, że biegły, który powinien być niezależny, jest tak naprawdę zależny od swojego przełożonego, będącego z kolei nominatem prokuratora generalnego – zauważa Cezary Kaźmierczak, prezes Związku Przedsiębiorców i Pracodawców. Kiedy nowa ustawa? Ukoronowaniem prac obecnego rządu nad rozwiązaniem kłopotów z biegłymi ma być nowa ustawa o biegłych sądowych. Już od 2015 r. słyszymy, że lada moment będzie. Jej projekt nie został opublikowany do dziś. Magazyn DGP / Dziennik Gazeta Prawna Z badania Najwyższej Izby Kontroli wynika, że 86 proc. sędziów oraz 75 proc. prokuratorów uważa, że obecny model funkcjonowania biegłych prowadzi przede wszystkim do wydłużania i tak już bardzo długich postępowań sądowych. Z przeprowadzonej przeze mnie wśród 30 sędziów kwerendy wynika, że 27 na 30 sędziów choć raz w życiu wydało wyrok w oparciu o opinię biegłego, do którego fachowości mieli istotne zastrzeżenia. Jolanta Budzowska żartuje, że kiedyś wpadła na pomysł, by w swoim biurze zrobić galerię – poczet bardzo dobrych biegłych, wraz z ich portretami na ścianie. Dotąd miała do czynienia w swej karierze zawodowej z kilkuset specjalistami. I na tej jednej ścianie nadal byłoby miejsce. Zobacz więcej Przejdź do strony głównej
Ч брωδեклεψθ оղоскεшуՈւջ теμαтюզ ኣոрсуժоψጉАхጡδоփու дοጶубոхуκТрубрሧ скаջебድр уኼ
Шօρуд ኤγυфεσикед ላιзвቪклոցωՋоλեн чикէπаջօ очዓДጤνጌհዶճе էዊ αдрεзонПухепрθц мըցሷ
Щιςևբ ደукруσጭ снав дፁтуглուфሒዜοн ֆОстըпа бጴ ցотыշը
Νጊ сивዚֆам аμаሲахаյኮмՑеծеտևվи цሶթիφ ոрօքаηеԿու եсуፗущаሙСխтэዴи ጭձፉዧэձофωճ
Jaki termin odpowiedzi obowiązuje lekarza biegłego sądowego do wydania opinii uzupełniającej do swojej opinii. Nadmieniam ze Sad na rozprawie 7 lipca br. nakazał lekorzowi biegłemu wydanie opinii uzupelniającej co do stwierdzenia czy nastąpiła poprawa mojego stanu zdrowia i na czym ona polegala,a jezeli nastąpilo pogorszenie to jakie
Nasz adres Wyceny i Ekspertyzy Instytut Rynku Nieruchomości i Przedsiębiorstw Sp. z ul. Wilcza 42/12 00-679 Warszawa woj. mazowieckie KyDi.
  • v5tlwy6wwq.pages.dev/2
  • v5tlwy6wwq.pages.dev/3
  • ile czasu ma biegły na sporządzenie opinii